Menno Lanting over digitale transformatie van de overheid

'Focus in de digitale transformatie niet op de invoering van nieuwe technologie', is het advies van Menno Lanting. Digitale transformatie is een organisatieverandering, vindt hij. Bestuurders zijn het met hem eens. Maar er verandert nog te weinig.

Menno Lanting geldt als expert op het gebied van digitale technologie en organisatieverandering. Hij schreef er bestsellers over als Connect!, De slimme organisatie en Olietankers en speedboten. In zijn nieuwste boek, De disruptieparadox, stelt hij dat organisaties zelden ten onder gaan als gevolg van ‘disrupties’, innovaties die bestaande markten kunnen wegvagen. De oorzaak is eerder dat organisaties niet goed anticiperen op deze ‘disrupties’. Lanting was één van de drie plenaire sprekers op de ICTU Inspiratiedag van 27 september j.l.

Dat klinkt logisch: technologische verandering is een gegeven in onze samenleving en de wijze waarop je daarmee omgaat, bepaalt je succes. Je haakt aan of je haakt af. Toch lezen we wekelijks van bedrijven die we maatschappelijk zeer relevant vinden, maar die desondanks op omvallen staan omdat ze de boot gemist hebben. Lanting heeft een idee hoe dat komt: ‘Veel organisaties focussen op de invoering van nieuwe technologie. Als dat is gedaan, zijn we al halverwege, is het idee. Vaak willen ze ook meteen leidend in de markt zijn, wat mij per definitie onmogelijk lijkt omdat alles al is ontwikkeld. Het klopt dat digitalisering technologisch alleen al een hele klus is. Mijn waarneming is dat niet die technologie het probleem is, maar dat technologische vernieuwing van bedrijven staat of valt met culturele acceptatie en met hoe je georganiseerd bent. De digitale transformatie is een organisatietransformatie.’

Wat betekent digitalisering voor overheidsorganisaties?

Twintig jaar geleden was IT een randvoorwaarde. Het vormde een belangrijk middel om bestaande processen beter te stroomlijnen. Maar nu is het van strategisch belang. Digitalisering betekent dat de overheid zich op een andere manier tot de burger verhoudt, dat kennis op een andere manier rouleert, dat je andere talenten aan boord nodig hebt. In de top van overheidsorganisaties is iedereen het erover eens dat digitalisering belangrijk is. Maar als je vraagt hoe de organisatie er over vijf, tien jaar uitziet in termen van organisatiestructuur, kennisdeling, talentmanagement en fysieke middelen, zoals kantoorruimte, dan blijft het vaak stil. Terwijl daar de druk komt te liggen.’

Volgens Jan Rotmans maken we momenteel geen ‘tijdperk van verandering’ door, maar een ‘verandering van tijdperk’, met totaal andere verhoudingen en werkwijzen. Krijgt de overheid daar ook mee te maken?
De vraag is in ieder geval: wat voor overheid hebben we over tien jaar? Is dat een overheid die qua structuur nog steeds geworteld is in de vorige eeuw, of komt er een omslag? Daar zie je meteen de spagaat waarin de overheid zich bevindt. De huidige structuren zijn zo gebouwd dat er veertien parafen nodig zijn voordat iets naar buiten kan worden gebracht. Maar burgers en ondernemers willen snel antwoord op vragen en altijd actuele informatie. Daar moeten we als samenleving goed over nadenken. Accepteren we dan dat er soms iets fout gaat of dat er weleens tegenstrijdige berichten uit een ministerie komen?’

Hoe zie je zelf de overheid over tien jaar?

'Daar ben ik heel benieuwd naar. Nu bevindt de overheid zich nog in de frontlinie van de samenleving. We zien graag dat de overheid paal en perk stelt aan ongewenste ontwikkelingen, zoals de verhuur van duizenden woningen via Airbnb in de stad. En als we als bedrijf willen innoveren, kloppen we bij de overheid aan voor advies en subsidie. Haakt de overheid niet aan bij digitalisering, dan worden bepaalde taken afgestoten of door andere platforms overgenomen. Omdat het de overheid dan simpelweg aan kennis en middelen ontbreekt om haar taken goed uit te voeren. Dan houdt de overheid zich alleen nog bezig met een beperkt aantal taken die we echt niet zelf kunnen regelen. Die ‘overheid op afstand’ kan een bewuste politieke keuze zijn. Maar als overheidsorganisaties zich niet aanpassen aan de digitalisering, is er straks helemaal geen keuze.’

Wat wil je lezers meegeven?

‘Dat er altijd hoop is. Veel van wat nodig is om de digitale transitie te maken, is er al. Zo werken er veel hoogopgeleide mensen die voor die omslag kunnen zorgen. Maar de structuren en culturen zijn nog dezelfde als twintig, dertig jaar geleden. Ik wens mensen in de ambtelijke top toe dat ze iets meer gevoel voor urgentie krijgen om daar iets aan te doen. Ik zie het nog niet. Dat komt deels misschien doordat mensen in de top vaak jarenlang hebben geïnvesteerd in het bereiken van een positie met macht en bevoegdheden. Het is dan lastig om het mechanisme waarmee zij groot zijn geworden, ter discussie te stellen. Maar het zou wel moeten, vind ik.’

Meer informatie: lees ook de bijdrage van Menno Lanting 'De vier paradoxen rond disruptie'.

Lees ook de interviews met Sander Klous en Inge Philips, zij leverden beiden eveneens een bijdrage aan de ICTU Inspiratiedag.