Innovaties en mensgerichte dienstverlening

Een gesprek met een drietal ICTU-betrokkenen bij het DISCIPL-initiatief, waarbij het verkennen van innovaties die overheden kunnen benutten in hun dienstverlening centraal staat, uitgaande van behoeften van burgers.

François Vis, hoofd productontwikkeling bij ICTU: “We zijn nu goed drie jaar onderweg met ons innovatieprogramma DISCIPL. Inmiddels hebben we diverse pilots en projecten met partneroverheden uitgevoerd waarin we delen van onze visie op informatiehuishouding hebben kunnen toetsen en realiseren. Deze visie is gebaseerd op soms innovatieve technologieën en methodieken, overstijgt het publieke domein en onderzoekt zowel geautomatiseerde oplossingen als offline interactie met de overheid.

Kijk voor meer informatie over DISCIPL op de gelijknamige website.

Verbinding met Singapore

Zo neemt ICTU deel in Partners in International Business, mede georganiseerd door de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO). Sinds juni is deze samenwerking bekrachtigd met een overeenkomst. In november waren de betrokken partners aanwezig in Singapore voor het Singapore Fintech Festival (SFF) en de Singapore Week of Innovation & Technology (SWITCH). ICTU werd voor de tweede keer door de RVO uitgenodigd, vertelt François Vis: “Dat is omdat we in de eerste acties die onder de noemer ‘blockchain’ plaatsvonden redelijk zichtbaar zijn geweest. Een van onze meest in het oog springende acties was dat we begin 2017 de Reinventing Government track op de Dutch Blockchain hackathon hebben gesponsord. Zo is het contact ontstaan.”

Casus Singaporese haven

ICTU zond de van origine als Zuidoost-Azië expert opgeleide senior-adviseur Youetta de Jager uit naar Singapore op de handelsmissie. “Al zou je het ook een innovatiemissie kunnen noemen”, zegt ze lachend. “Een van de belangrijkste dingen die wij dit jaar in Singapore te doen hadden, was om de banden met onze Singaporese partners verder te verdiepen, zodat we met elkaar daadwerkelijk innovaties kunnen realiseren. Het is nogal een afstand tussen Den Haag en Singapore.

“Een van de beoogde projecten was het onderwerp van de praktijkcasus die ik in Singapore heb gepresenteerd. Het is een casus over het vrijgeven van containers waarin we samenwerken met Blocklab, het Havenbedrijf Rotterdam en de havenautoriteiten van Singapore. Om het vervoer van containers heen zit een administratief proces dat al honderden jaren volkomen handmatig is, waarin wordt besloten om containers al of niet vrij te geven.

“De casus is inmiddels gestart. Wij dragen bij door de ervaring die we in het project Waardepapieren hebben opgedaan met decentralised identifiers (DID’s) en verifiable credentials, beide W3C standaarden inmiddels, toe te passen in de logistieke keten: wellicht kunnen we dat logistieke proces dan ook anders inrichten. De crux zit ‘m in de samenwerking tussen de verschillende overheden, de juridische context, aansprakelijkheid, rechtsgeldigheid realiseren voor de gedigitaliseerde documenten, juridische borging van transacties. Daar is veel tijd mee gemoeid. En dan is er de organisatorische impact.”

Beveiliging met public key

“Privacyborging is uitermate belangrijk”, stelt architect Bas Kaptijn vast. “Singapore heeft een demo ontwikkeld, TradeTrust, waarmee je een document digitaal kunt laten ondertekenen met een certificaat die door TradeTrust is uitgegeven, met steun van de Singaporese overheid. Het idee achter TradeTrust is juist vertrouwen wekken, omdat het een autonoom systeem is dat niet terug te draaien is. Zij leggen alles echter vast op een publieke permissieloze blockchain, met een hash van het document met mogelijk gevoelige gegevens. Met quantum computing wordt het echter steeds makkelijker om op goed geluk de hash te achterhalen, en dan heb je de sleutel. Die ontwikkeling gaat sneller dan men denkt. Of nog waarschijnlijker: als er toch een foutje in de software zit, of als iemand een geniale hack heeft gevonden, en dit lekt uit, dan is het hek van de dam en kun je het niet meer veranderen, laat staan controleren. Het is dan immers al wereldwijd gedistribueerd. Er is bij een publieke blockchain bovendien geen governance: je kunt er niemand op aanspreken. Op een permissioned blockchain is er wel iemand aansprakelijk. “

Toegevoegde waarde

“Ik denk dat wij met onze kennis uit het project Waardepapieren toch net een andere aanpak hebben, waardoor het wel goed kan werken. De public blockchain heeft bij ons een andere functie: we plaatsen geen hash, maar een public key die voor een specifieke container is gemaakt en waarmee iemand kan bewijzen dat hij de eigenaar is van die container. Op die manier kunnen we het proces verbeteren en de samenwerking tussen Nederland en Singapore als een open standaard aan de wereld aanbieden, nog los van systemen zoals TradeTrust.”

Voordelen blockchaintechnologie

Vis: “In derdewereldlanden wordt de registratie van eigendommen, zoals het Kadaster, vaak gehinderd door corruptie. Door dingen in blockchains vast te leggen kan niemand het meer veranderen en is bijvoorbeeld wereldwijd aantoonbaar dat je eigenaar bent van dat stukje land. Daarom kijken derdewereldlanden naar deze technologie. Maar ook in eigen land heeft deze technologie voordelen, bijvoorbeeld dat het veel privacy-vriendelijker is. Neem de leeftijds-check bij de kassa als je alcohol koopt. Een verifiable credential die de plaats inneemt van een uittreksel uit het geboorteregister geeft alleen maar ‘ja’ aan, zonder iets te zeggen over je leeftijd. Of je kunt aantonen dat je inwoner bent van de gemeente, zonder je adres prijs te geven. Ook het uitgifteproces is makkelijker en goedkoper. Je ziet dat wordt gevraagd om oplossingen die domeinoverstijgend zijn. Zo moet je je op internet op een andere manier identificeren dan in een winkel of bij de overheid. Het zou mooi zijn als je je met éen credential-technologie zowel in het publieke als het digitale en private domein kunt identificeren.”

Whitepaper

Niet alles kan opgelost worden met automatisering. Automatisering gaat vaak uit van massale processen. In voorkomende gevallen is juist maatwerk en individuele aandacht de meest effectieve oplossing. De Jager: “Hulpmiddelen als DID’s en verifiable credentials zijn van fundamenteel belang om ervoor te zorgen dat iedereen deel kan nemen aan de nieuwe economie. Deze discussie is ook een van de pijlers onder ons nieuwe whitepaper dat begin 2020 verschijnt en waarin we de horizon verder verleggen naar de platformeconomie.”

“Tot nu toe is naar mijn idee het digitaliseringsproces sterk gedomineerd geweest door commerciële platforms, die met name door business developers en marketeers gedreven zijn. In ontwerptrajecten rond producten of systemen wordt vooral gekeken hoe de doelgroep in elkaar zit. Consumentenwensen worden min of meer gemanipuleerd om een product of dienst te verkopen. Een overheid heeft echter een ander perspectief. In het kader van veiligheid en democratie wegen daar zaken als de lange termijn, duurzaamheid en de balans in de samenleving mee. En daarmee ook het voorkomen van een ‘winner takes all’ situatie.”

Sturen op behoeften

“Wij zijn nu aan het onderzoeken hoe je echt kunt aansluiten op de reële behoefte van mensen die achter een eerste oppervlakkige wens ligt. Je ziet vaak op het oog conflicterende behoeften: we staan voor de energietransitie, maar niemand wil windmolens in zijn achtertuin. Dan moet je feitelijk een goed gesprek voeren met elkaar over wie welke werkelijke behoeften heeft -in dit geval bijvoorbeeld een behoefte aan een natuurlijke leefomgeving en schone lucht- en hoe we met dat uiteindelijke doel voor ogen, tot elkaar kunnen komen.”

Kaptijn: “Bij dergelijke non-controversiële behoeften kun je eerder een basis leggen van waaruit je gezamenlijk kijkt naar een breed gedragen oplossing. Een ander voorbeeld: een vader kan zijn twee autistische kinderen niet naar school brengen omdat hij de reparatie aan zijn auto niet kan betalen. Dan is het veel goedkoper en sneller om de garage te betalen, buiten de wet- en regelgeving om, dan om alternatief vervoer te organiseren. We moeten de informatiehuishouding beter inrichten, niet door oeverloos te discussiëren over hoe we uniform een geboortedatum invoeren, maar door ons te richten op behoeften. Dan blijk je die geboortedatum misschien helemaal niet nodig te hebben.”

Transformatie

De Jager: “Als je een probleem niet vanuit bestaande wet- en regelgeving kunt oplossen, is het zaak dat je eerst even gaat zitten en luistert naar wat er nu echt aan de hand is, en hoe je dat kan oplossen. Dan moet je wel enkele niveaus dieper gaan dan we normaal gesproken doen. Dat laatste heeft te maken met hoe we geneigd zijn om met problemen om te gaan: als je een hamer hebt, lijkt elk probleem in de wereld een spijker. Het loont de moeite om met meerdere belanghebbenden goed te kijken naar wat het probleem nu precies is. Van daaruit kun je op heel nieuwe oplossingen uitkomen. Wij kijken in feite iets verder over de horizon hoe je met dit soort instrumenten zoals geweldloos communiceren tot een beter begrip van conflicterende belangen en behoeften komt, maar ook hoe je de digitale samenleving met design thinking-aanpakken als imagineering en frame innovation op een betere manier kunt vormgeven, samen met burgers, bedrijven en overheden."

“Tot nu toe wordt heel veel aan digitalisering gedaan, maar – zoals ook Rik Maes onlangs in de Volkskrant zei – er gebeurt nog vrij weinig op het gebied van transformatie. Met onze benadering vertrekken we vanuit de behoeften van mensen. Dat is het aspect van de menselijke maat in hoe je systemen en organisaties inricht. Daarbij verkennen we over de grenzen heen van hoe het nu is ingericht. We moeten immers buiten de bestaande kaders durven te denken om met elkaar nieuwe manieren van samenwerken te vinden, en daarmee te oefenen.”

Binnenkort verschijnt een nieuw whitepaper over Discipl.