“Geen AI, maar NI”, in gesprek met Leen Gorissen

Innoveren op een toekomstbestendige manier? Dat kunnen we leren van de natuur, betoogt innovatiebioloog Leen Gorissen.

“De natuur ontwerpt, produceert en innoveert al 3,8 miljard jaar circulair en zonder uitputting, vervuiling en degeneratie.”Ze stelt dat we dus beter kunnen inzetten op NI (Natural Intelligence) dan op AI (Artificial Intelligence). Leen is een van de inspirerende sprekers op het ICTU Inspiratiefestival op 4 november.

Meer informatie over het Inspiratiefestival vindt u elders op deze website. Binnenkort komen alle replays van de sessies via de website beschikbaar.

Waarom zouden we leren van de natuur?

“Als we vanuit het perspectief van big history naar de aarde kijken dan blijkt dat ongeveer 99.9% van alle soorten die ooit op aarde leefden, uitgestorven zijn. Geen wonder dus dat we moeite hebben met duurzame ontwikkeling! En hoewel de percentages niet in ons voordeel spreken, schuilt er toch een enorme kans in deze cijfers. Als we namelijk naar de 0.1% van overlevingskampioenen kijken, de soorten die al miljoenen jaren overleven ondanks verandering en disruptie, dan komt er een belangrijk patroon tevoorschijn. Alle overlevingskampioenen laten de aarde namelijk gezonder, rijker, vitaler en levenskrachtiger achter dan dat ze haar gevonden hebben. Walvissen koelen het klimaat, zwammen maken regen, termieten vergroenen de woestijn en plankton maakt wolken. In biologische termen noemen we dit proces regeneratie en dit is wat ik NI noem. We kunnen van deze overlevingskampioenen leren hoe we kunnen innoveren op een manier die toekomstbestendig is.”

Zijn er specifieke maatschappelijke opgaven die profijt kunnen hebben van NI en zo ja, welke zijn dat dan?

“Ons huidige model van waardecreatie holt het levensinstandhoudingssysteem van onze planeet uit. De aarde en al het leven erop wordt ongezonder, minder soortenrijk, minder vitaal en minder levensvatbaar. Kortom, de levenskwaliteit en levenskracht van al het leven gaat achteruit, ook dat van de mens. Dit is een terminaal systeem want het zorgt voor achteruitgang. De overlevingskampioenen uit de natuur leren ons dat het ook anders kan. Door slim te innoveren kunnen we de aarde gezonder en vitaler achterlaten. Deze intelligentie kan daarom op ongeveer elke maatschappelijke opgave worden ingezet.”

Kun je met een voorbeeld duidelijk maken hoe dat werkt?

“Als we kijken naar de conventionele chemie bijvoorbeeld, dan speelt deze een zeer grote rol in de achteruitgang van de gezondheid en rijkdom op onze planeet. We hebben chemicaliën gemaakt die voor altijd blijven bestaan. Hun toxiciteit stapelt zich daardoor op in onze bodems, ecosystemen en in onze lichamen en deze ondermijnen langzaamaan onze gezondheid en levenskwaliteit. Als je naar de natuur kijkt, dan komen ‘forever chemicals’ niet voor. Alle chemie in de natuur is namelijk bio-compatibel en bio-afbreekbaar. Zelfs de gifstoffen die bepaalde slangen, spinnen en kwallen gebruiken. Slangen of spinnengif kan maar één ongelukkige doden en valt snel daarna uiteen in levensvriendelijke elementen.

Als we dieper duiken in de biochemie van de natuur, dan blijkt dat zij haar miljoenen verschillende soorten bouwt met slechts een 20-tal elementen uit de tabel van Mendelejev. Daarmee zet de natuur o.a. efficiënt zonlicht om in energie, blokkeert ze schadelijke UV-straling, creëert ze waterresistentie, brandvertraging, smeerolies… kortom alles wat wij als mens ook trachten te doen. Wij mensen daarentegen gebruiken zo ongeveer alle elementen uit de tabel, ook de toxische. Ik vind het verbazend dat toxiciteit en ecotoxiciteit niet worden behandeld in de chemieopleidingen. Het gebrek aan systeemdenken, langetermijnvisie en kennis van hoe het leven werkt, zijn schrijnend. Gelukkig kunnen we leren van de 3.8 miljard jaar research & development van de natuur hoe we de transitie kunnen maken naar levensvriendelijke biochemie.”

Wat kunnen we leren van de natuur als het gaat om (het proces van) innovatie?

“We kunnen heel veel leren op het vlak van innovatieprocessen! De natuur leert door trial en error en enkel datgene dat positief bijdraagt aan het grotere geheel (de biosfeer), gaat door naar de volgende ronde. Diversiteit en kruisbestuiving zijn cruciaal want zij zijn de katalysator van vernieuwing. Alle innovatie in de natuur is plaatsgebonden, dus aangepast aan de lokale context. Alle innovatie in de natuur gebeurt bottom-up, er is geen top-down management. Wat doet de natuur dan wel? Ze creëert ‘enabling conditions’. Een metafoor om dit te illustreren is de volgende: als je aan een plant trekt, dan gaat deze niet sneller groeien. Maar als je zorgt dat de groeiomstandigheden verbeteren (de juiste nutriënten, een gezonde bodem, voldoende water en zonlicht) dan zal de plant wel sneller groeien. Zo werkt de natuur.”

Wat zou jij mensen bij de overheid willen meegeven, als het gaat om het inzetten van NI? Wat kunnen zij ermee, zelf en in hun organisatie?

“We zitten voor een groot deel nog gevangen in het paradigma van ‘industriële intelligentie’, waardoor we nog steeds een waardelogica van degeneratie (achteruitgang) verspreiden. De overheid zit hier ook in vast. Als zij echter haar rol opneemt om ‘enabling conditions’ te creëren voor NI, dan helpt ze ons te ‘fastforwarden’ naar een gezondere, rijkere en meer vitale toekomst. Tegelijkertijd kan zij er ook voor zorgen dat onduurzame praktijken zo snel mogelijk uit de wereld geholpen worden. Het verbieden van ‘forever chemicals’ bijvoorbeeld en investeringen weghalen uit praktijken en sectoren die de aarde niet beter achterlaten.”

Wat kunnen we met de inzichten uit NI als het gaat om digitalisering?

“Voorlopig ligt de focus van digitalisering voornamelijk op het verbeteren van diensten in onze mensenmaatschappij. Hoe zou digitalisering eruitzien als ze daarbovenop ook als doelstelling heeft om de aarde gezonder, rijker en levenskrachtiger achter te laten? Als plankton, termieten, zwammen en walvissen dit kunnen, dan kunnen wij dit toch ook?”

Meer weten?

Meer weten over Natural Intelligence? Leen Gorissen spreekt op het ICTU Inspiratiefestival op 4 november. Informatie over Leen Gorissen vindt u ook op haar website.