Datagedreven werken is ‘hot’. Data-analyse helpt overheden om beter hun werk te kunnen doen. Maar met het inrichten van een datalab ben je er niet: het vergt een nieuwe manier van werken door de organisatie heen. Louise de Jong, Lucien Vermeer en Marieke Vermue (ICTU) over de kracht van datagedreven werken.

Satellietdata inzetten om potentiële zwakheden in de Afsluitdijk vroegtijdig op te sporen. Potentieel misbruik van vastgoed opsporen door data uit verschillende bronnen bijeen te brengen en te analyseren. Gerichter onderzoek naar seksueel kindermisbruik door onderzoeksdossiers geautomatiseerd op tekst te analyseren. De mogelijkheden voor overheden om datagedreven te werken, zijn de afgelopen jaren enorm toegenomen. Volgens Lucien Vermeer, projectmanager bij ICTU, liggen daar een aantal ontwikkelingen aan ten grondslag: “Om te beginnen leidt de digitalisering tot steeds meer data. Daarnaast is de computercapaciteit om al die data te verwerken enorm veel groter geworden. En dan zijn er de afgelopen jaren dankzij algoritmen allerlei innovaties bijgekomen. Die drie ontwikkelingen maken het mogelijk om datagedreven te gaan werken. Voor overheden betekent het bijvoorbeeld dat zij beslissingen veel beter dan vroeger kunnen baseren op feitelijke informatie.”

Vraag helder krijgen

“Steeds meer overheden snuffelen aan datagedreven werken”, merkt Louise de Jong op. Zij helpt hen de meerwaarde ervan te ontdekken: “Dat begint met het vaststellen van de werkelijke vraag. In veel gevallen hebben opdrachtgevers al een aardig beeld van wat zij uit data willen halen. Wat de vraag ook is: wij helpen de opdrachtgever de consequenties voor de organisaties helder te krijgen. Want een datalab moet wel de modellen maken die jou helpen je werk beter te doen. En dan? Hoe zorg je dat de uitkomsten van de analyse opgepakt worden door de rest van de organisatie? Datagedreven werken kan zorgen voor kleine efficiencyslagen die prima werken, maar kan ook een andere manier van werken voor de hele organisatie met zich meebrengen. Deze niet-technische kant brengen we consequent bij opdrachtgevers onder de aandacht.  

Zicht op ondermijning

Een voorbeeld van datagedreven werken is de City Deal Zicht op Ondermijning, een samenwerkingsverband tussen verschillende lokale en landelijke overheden, geïnitieerd door het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK). Namens ICTU is onder andere Marieke Vermue betrokken bij dit programma dat meer inzicht in ondermijnende criminaliteit beoogt te krijgen: “Op basis van grootschalige data-analyse onderzoeken we bijvoorbeeld onderliggende patronen die kunnen wijzen op misbruik van vastgoed”, aldus Vermue. “De resultaten zijn voor alle gemeenten zichtbaar op een openbaar dashboard, waarmee zij bijvoorbeeld vergelijkingen tussen en binnen gemeenten kunnen maken.

We hebben ook een model ontwikkeld waarmee we kunnen voorspellen welke jongeren het risico lopen in de drugscriminaliteit te belanden. Samen met gemeenten bepalen we hoe we het zoekgebied voor gemeenten kunnen verkleinen, zodat ze gerichter kunnen handelen. Bijvoorbeeld door te analyseren in welke wijken en buurten jongeren het meeste risico lopen. Je kunt de resultaten van het voorspelmodel voor jongeren bijvoorbeeld ook splitsen in ‘basisschool’, ‘voortgezet onderwijs’ en ‘van school af’. Je ziet dus hoe belangrijk kennis van domeinexperts is om überhaupt iets met de uitkomsten van data te doen. Als zij betrokken zijn bij de analyse, ontstaat er ook veel meer eigenaarschap en zijn zij veel gemotiveerder om datagedreven te gaan werken.”  

Zicht op Ondermijning toont volgens Louise de Jong aan dat datagedreven werken niet alleen weggelegd hoeft te zijn voor grote overheidsorganisaties: “De omvang bepaalt niet of je er wat mee kan; de vraag is wel of je alles zelf moet willen doen. Een grote organisatie kan sneller mensen vrijmaken en investeren in een eigen datalab. Gemeenten hebben niet altijd de middelen om dat zelf te doen. Het mooie van City Deal bijvoorbeeld is dat gemeenten hierin samen optrekken en samen tot waardevolle inzichten komen.”

Maar dan nog vergt het een flinke inspanning, benadrukt Marieke Vermue: “Een kleinere organisatie ontkomt er niet aan om mensen om te scholen. Als je met data gaat werken, moeten de mensen in de organisatie data literate worden: ze moeten wel iets van data snappen om het te kunnen toepassen in het werk.”

Steeds wijzer

De Jong hoopt dat de experimenteerfase snel voorbij is: “Ik zie graag dat datagedreven werken over – pakweg – vijf jaar in organisaties van hoog tot laag wordt toegepast om betere beslissingen te kunnen nemen. Deels zit ons werk nu in mensen data literate maken. Die fase zit er een keer op, net zoals het ooit met Word en Excel is gegaan. Ook daar moesten mensen mee leren werken.”
Lucien Vermeer constateert dat overheden nu nog veel belemmeringen zien om datagedreven te gaan werken. “Dat heeft bijvoorbeeld met de beschikbaarheid en kwaliteit van data te maken. En er zijn nog veel ethische kwesties die vragen oproepen en waar we zorgvuldig mee om moeten gaan, zeker als overheid.  Maar we worden door de tijd hopelijk steeds wijzer. Ik vergelijk het met de introductie van de auto, begin vorige eeuw, met onverharde wegen en nauwelijks trottoirs of verkeersregels. Gaandeweg kwamen er steeds meer regels en infrastructuur bij. Zo zal het met datagedreven werken ook gaan; stap voor stap worden toepassingsmogelijkheden duidelijker en worden good practices doorontwikkeld.”  

“Ik verwacht dat we over vijf jaar veel verder zijn”, voorspelt Marieke Vermue. Rond de toepassing van artificial intelligence is nu bijvoorbeeld nog veel maatschappelijke discussie. Ik verwacht dat er de komende jaren veel standaarden voor veilige en verantwoorde werkwijzen worden ontwikkeld. Dan kan ook de bereidheid om te veranderen toenemen.”
En dat is cruciaal, merkt Louise de Jong op: “Ik kan het niet genoeg benadrukken: datagedreven werken kan pas echt optimaal effect hebben wanneer veel disciplines met elkaar samenwerken. Je hebt experts in de domeinen nodig, het management moet er tijd voor willen vrijmaken, de jurist moet willen meekijken en de IT-afdeling moet er affiniteit mee hebben. En HR moet zorgen dat de organisatie over de juiste mensen kan beschikken. Je moet echt iedereen aan boord krijgen.”
Daarnaast is het soms verstandig om klein te beginnen, samen met enkele domeinexperts, besluit Lucien Vermeer: “Kleine successen laten zien, is een goede manier om de organisatie enthousiast te krijgen en voor een breed draagvlak te zorgen.”