Op de foto van links naar rechts: Martin Eikenboom, Patrick Knoester, Xander van der Linde

Interoperabiliteit is belangrijk voor een goed functionerende grensoverschrijdende publieke dienstverlening binnen Europa. Om dit te bevorderen, wordt in elke lidstaat een Nationale Autoriteit Interoperabiliteit opgericht. ICTU deed de verkenning voor deze nieuwe autoriteit, die wordt ondergebracht bij het in oprichting zijnde Bureau Architectuur.

Eén van de prioriteiten van de Europese Commissie is het goed laten werken van overheidsdiensten over de grenzen van de lidstaten heen. Dat vraagt onder meer om goed op elkaar afgestemde standaarden voor gegevensuitwisseling, om organisatorische en juridische samenhang en ook om afspraken over semantiek. Kortom: over interoperabiliteit in alle lagen van een architectuur. De Verordening Interoperabel Europa (VIE) gaat over deze interoperabiliteit. En dan met name over de governance om deze interoperabiliteit te realiseren. Eén van de verplichtingen is dat elke lidstaat een Nationale Autoriteit Interoperabiliteit (NAI) opricht, die op 12 januari 2025 operationeel is.

De verkenning

Het ministerie van BZK gaf ICTU de opdracht om te verkennen hoe de nieuwe autoriteit vormgegeven moet worden. Die verkenning werd in nauwe samenwerking met een groot aantal partners uitgevoerd. Xander van der Linde, coördinerend adviseur ICTU: “Veel overheidspartijen zijn bezig met vraagstukken rondom interoperabiliteit en daar sluiten we bij aan. In het verkenningsproces hebben we daarom veel overlegd met onder meer de grote publieke dienstverleners en de VNG.”

De verkenning leidde tot een aantal aanbevelingen (lees de verkenning). Zoals: begin klein. Martin Eikenboom, programmamanager ICTU: “Als je klein begint, dan kun je groeien met je partners, vanuit een zich ontwikkelende praktijk en behoefte. De NAI gaat over governance en het creëren van een sterke governance doe je samen.” Andere aanbevelingen zijn onder meer het opzetten van een community voor structureel contact tussen verschillende domeinen. De NAI kan geen sancties opleggen, de autoriteit zal vooral samenwerking en overleg tussen partijen bevorderen. Waarbij de nadruk wordt gelegd op de eigen verantwoordelijkheid van deze partijen.

De Nationale Autoriteit Interoperabiliteit

Patrick Knoester was de opdrachtgever voor de verkenning Nationale Autoriteit Interoperabiliteit. Hij werkt bij de directie Digitale Overheid van BZK en is een van de twee kwartiermakers van het op te richten Bureau Architectuur, waar de autoriteit zal worden ondergebracht. Hij vertelt dat de NAI twee kanten op werkt: nationaal en internationaal binnen Europa. “Binnen Nederland willen we ervoor zorgen dat er samenhang en overzicht is op het gebied van interoperabiliteit. We willen onder meer de Nederlandse Overheid Referentie Architectuur (NORA) versterken en de familiebanden met onder meer de gemeenten, provincies en waterschappen steviger neerzetten. In samenwerking met de gremia die bij de verkenning betrokken waren.” Ook wil het Bureau Architectuur sterker sturen op het gebruik van standaarden op de ‘pas toe of leg uit’-lijst. Dit in nauwe samenwerking met Forum Standaardisatie. Knoester ziet daar mogelijkheden voor verbetering: “Het gebruik van gezamenlijke standaarden is een voorwaarde voor interoperabiliteit. Veel standaarden worden nog niet toegepast, en er wordt nog onvoldoende uitgelegd waarom dat zo is.”

De NAI werkt daarnaast als brug naar de Europese Commissie. In de nieuwe Interoperable Europe Board is elke lidstaat vertegenwoordigd. Knoester: “Er kunnen conflicten ontstaan door bijvoorbeeld hiaten in Europese regelgeving, die interoperabiliteit in de weg staan. Voorheen kon je dat nergens adresseren, nu kan dat wel. We gaan in de board met andere lidstaten in gesprek over de visie, de strategie en issues op het gebied van interoperabiliteit.”

Het Bureau Architectuur

“De Verordening en de NAI gaan over interoperabiliteit voor grensoverschrijdende publieke dienstverlening. Wil je dit goed regelen, dan zul je er onder meer voor moeten zorgen dat je nationale principes zijn uitgelijnd met de Europese principes. In Nederland wordt dit geborgd met de NORA,” vertelt Knoester. Als NAI kan het bureau bijdragen aan de ambities waar de verordening voor staat, door in te zetten op architectuur, open standaarden en samenwerking om zo de gewenste interoperabiliteit te verbeteren. Dat sluit aan bij de ambities van de staatssecretaris voor meer regie op digitalisering en meer werken als één overheid.

De kwartiermakers van het bureau zijn van start gegaan met een aantal opdrachten. Zo willen ze onderzoeken of er in Nederland behoefte is aan een vertaling van de Britse ‘technology code of practice’. Knoester: “De Britse overheid heeft met deze code afspraken vastgelegd over het werken met digitale technologie. De code stimuleert en verplicht onder andere het gebruik van open standaarden. Dat werkt goed, want die afspraken vinden regionaal en lokaal navolging, doordat gebruikers handvatten geboden worden om dit na te leven.”
Knoester besluit: “Met de oprichting van Bureau Architectuur werken we aan meer strategische sturing op het gebied van architectuur en aan meer interbestuurlijke samenwerking op dit vlak. Architectuur is daarmee geen doel op zich, maar levert een belangrijke bijdrage aan het verbeteren van de publieke dienstverlening. Daarnaast moeten we ervoor zorgen dat de ambtenaar goed geëquipeerd is om dit werk voor burgers en ondernemers te doen. Door te werken aan de totstandkoming van Bureau Architectuur streven we naar een zodanig werken met architectuur, dat daarmee een overheid ontstaat die gezamenlijk een koers uitzet en deze volgt, fouten voorkomt, meer samenwerkt, en zo een meer betrouwbare en responsieve overheid kan zijn.”