Direct naar inhoud

Samenwerken aan de toekomst van data delen

Artikel , bekijk alle
Gepubliceerd op:

Verantwoord data delen binnen de overheid, met het Federatief Datastelsel. Daarover ging het tijdens een drukbezocht ICTU Nieuwjaarscafé 2025. Relaties en collega’s van ICTU werden op 30 januari bijgepraat over de ontwikkeling van het Federatief Datastelsel en de Interbestuurlijke Datastrategie.

Data delen staat volop in de belangstelling, zegt algemeen directeur ICTU Eelko van Leeuwen in zijn welkomstwoord. Data is onmisbaar voor de overheid, om maatschappelijke opgaven aan te gaan en om efficiënt te kunnen samenwerken. De staatssecretaris noemt data en data delen dan ook essentiële onderwerpen in de nieuwe Nederlandse Digitaliseringsstrategie. Het Federatief Datastelsel (FDS) sluit hierop aan. Het stelsel moet het mogelijk maken dat de Nederlandse overheid verantwoord en uniform domein- en sectoroverstijgend data kan delen.

Realisatie IBDS

De ontwikkeling van het FDS gebeurt in nauwe samenwerking van diverse overheden met het programma Realisatie IBDS. IBDS staat voor Interbestuurlijke Datastrategie en programmamanager IBDS bij BZK Tim Faber vertelt kort over dit programma. In 2021 ontstond de eerste overheidsbrede datastrategie, met als doel verantwoord datagebruik voor het aangaan van maatschappelijke opgaven. “Dat doel is vandaag nog steeds relevant,” zegt Faber. Om de ambities van deze interbestuurlijke strategie te helpen realiseren, ontstond in 2022 het programma Realisatie IBDS. Het programma is ondergebracht bij ICTU.

Raamwerk voor het delen van data

“We staan op een belangrijk punt met de Interbestuurlijke Datastrategie. Waar wij aan werken, sluit naadloos aan op wat de staatssecretaris wil met de nieuwe Nederlandse Digitaliseringsstrategie,” vertelt Faber. “Het FDS is belangrijk voor hoe de overheid data gaat delen. Waarbij ik wil benadrukken dat we dit stelsel met zijn allen bouwen.” Edward van Gelderen, projectleider FDS bij Realisatie IBDS, neemt de aanwezigen mee in hoe het FDS moet gaan werken. Kort gezegd is het een raamwerk voor overheden, dat bestaat uit onder meer afspraken en standaarden die het mogelijk maken om verantwoord data te delen.

Het draait om interoperabiliteit

Van Gelderen vertelt over de noodzaak van een Federatief Datastelsel: “Voor het oplossen van maatschappelijke opgaven is vaak data uit verschillende bronnen nodig. Niet alleen uit onze basisregistraties, maar ook uit andere bronnen. Om al die data goed te kunnen delen, zijn afspraken en generieke standaarden nodig. Het gaat kortom om interoperabiliteit.”

De vrijblijvendheid voorbij

Dit jaar wordt er verder gebouwd aan het FDS. In cocreatiewerkgroepen wordt samen gebouwd aan onderdelen van het FDS, vertelt Van Gelderen. Ook kun je in de FDS simulatieomgeving zien wat data delen in dit stelsel voor jouw organisatie betekent. “We verwachten dat steeds meer organisaties tijd maken om de mogelijkheden te verkennen en dat ze in hun jaarplannen voor 2026 concrete stappen zullen opnemen om mee te doen” zegt Van Gelderen.

Ook hoopt hij dat de Nederlandse Digitaliseringsstrategie en de ambities van de staatssecretaris ertoe zullen leiden dat generieke standaarden verplicht worden. “Er is nog teveel vrijblijvendheid. Als dat niet verandert, dan gaat de adoptie van het FDS te langzaam en mist de overheid kansen om maatschappelijke opgaven aan te pakken,” zegt Van Gelderen.

Er zijn uiteraard nog meer aspecten aan het FDS, die in deze korte presentatie niet allemaal aan bod kunnen komen. Meer informatie vind je op de website van IBDS. Hier lees je ook hoe je kunt deelnemen aan het FDS.

Samen leren en bouwen in Digilab

Wat kunnen organisaties doen om het FDS een stap verder te brengen? Van Gelderen: “Doe mee met de cocreatiegroepen, maak data beschikbaar via de FDS-catalogus, onderteken de intentieverklaring om deel te nemen aan het FDS en word lid van onze community. En organiseer je beproeving met het Digilab.” Aliza Tekofsky, portfoliomanager Digilab, vertelt over dit lab, waar samen leren en samen bouwen centraal staan. Organisaties komen er met hun eigen beproeving, inclusief eigen financiering en sturing, en onderzoeken er hoe dit binnen het FDS kan werken. “Wij bieden een innovatief technisch platform, kennis en begeleiding van ons technisch en organisatorisch team en fysieke kantoorruime, in Utrecht,” zegt Tekofsky.

Kennis verbinden

Het Digilab is niet alleen een plek waar beproevingen worden gedaan. Het is ook een plek waar kennis met elkaar wordt verbonden en werkende concepten in de etalage worden gezet, zodat andere overheden deze kunnen gebruiken. Alle overheidspartijen kunnen er gebruik van maken. Zo verkent een team van de VNG er federatieve toegangsverlening en onderzoeken collega’s van het Rijks ICT Gilde hoe grip te krijgen op het gedrag van algoritmes.

Fieldlab

In fieldlabs onderzoeken partijen met het Digilab uiteenlopende aspecten van het FDS. Afgelopen december gebeurde dat in Utrecht, waar tachtig mensen in achttien teams werkten aan oplossingen om proactieve dienstverlening mogelijk te maken in het Federatief Datastelsel. “Hier werd de samenhang van de verschillende standaarden technisch beproefd,” vertelt Roos de Groot, product owner Digilab tech team. De teams werkten aan het proactief toekennen van zorgtoeslag aan jongeren die 18 jaar worden. Daarvoor is data uit verschillende bronnen nodig. Er werden proofs of concepts gemaakt die voldeden aan de principes van het FDS, zoals het volgens generieke standaarden in realtime data ophalen bij de bron. Ook werd er met een AI-validatieteam beproefd hoe AI wetten kan omzetten naar rekenregels voor het berekenen van de toeslag, en waarbij het gebruikte algoritme wordt verantwoord via een logboek dataverwerking.

Meer informatie over de resultaten van het fieldlab is te vinden op deze website van IBDS.

Bouw mee

“Wat we in het fieldlab doen maakt duidelijk waarom het Digilab bijzonder is: we bekijken het vraagstuk en de oplossingen in samenhang, met als doel een stevige overheid en een wendbaar FDS,” zegt Tekofsky.

Tijdens de aansluitende discussie met de zaal komt naar voren dat de uitgangspunten van het FDS weliswaar breed worden onderschreven, maar dat de realiteit binnen de overheid helaas anders is. Van Gelderen stipte het in zijn presentatie ook aan: interoperabiliteit tussen de verschillende stelsels, binnen de overheid en in Europa, is vaak nog ver te zoeken. Maar dat laat niet onverlet dat iedereen binnen de overheid al wel kan bijdragen aan de totstandkoming van het Federatief Datastelsel, besluit Van Leeuwen: “Uit de presentaties is gebleken dat er al veel gebeurt en dat er veel is waar u bij kunt aansluiten. We zijn er klaar voor. Meld u dus aan en doe mee!”

Een lijst met artikelen

  • Trainees passen bij ICTU, en omgekeerd

    Ze waren zelf Rijks I-trainee en nu begeleiden ze trainees, vanuit hun functies bij ICTU. Diede Nijmeijer en Nina de Bakker over de meerwaarde van I-trainees op de werkvloer.

    Gepubliceerd op:
  • ‘Transparant zijn over hoe transparant je bent’

    Hoeveel en hoe snel behandelt de Rijksoverheid Woo-verzoeken? Die informatie is nu te zien in het dashboard ‘Woo in cijfers’.

    Gepubliceerd op:
  • Samen doen: impressie van de IBDS-Stelseldag

    Een impressie van de IBDS-Stelseldag van 11 december 2024. Ruim vijfhonderd mensen wisselden kennis uit en deden inspiratie op bij een van de vele sessies over bijvoorbeeld datavolwassenheid, ethiek en het Federatief Datastelsel.

    Gepubliceerd op: