Vijftien jaar nadat NORA in het leven werd geroepen,  floreert deze  kenniscommunity voor overheidsdienstverlening. Eric Brouwer neemt ons mee naar het begin én de toekomst.  

De Nederlandse Overheid Referentie Architectuur; zo heet de NORA voluit. Een verzamelnaam voor afspraken, standaarden en ICT-bouwstenen voor het ontwerp van diensten van de overheid. Met als doel: een betere dienstverlening door overheden.

Eric Brouwer, sinds 2012 programmamanager NORA, werkte al vanaf de start van NORA bij ICTU: “Ik kan me de eerste jaren van NORA goed herinneren. Vijftien jaar geleden ontstond de NORA in een tijd van grote decentralisaties in het sociaal domein. Guido Bayens, de grondlegger van de NORA, zag toen dat er behoefte was aan een landelijke visie op de dienstverlening door de overheid. Binnen het sociaal domein werkten veel partijen samen, zonder dat er afspraken waren over de inzet en ontwikkeling van ICT. Er waren wel allerlei bouwstenen ontwikkeld, zoals MijnOverheid en DigiD, maar wat nu de relatie was tussen al die bouwstenen en hoe de uitvoeringsorganisaties die efficiënt zouden moeten inzetten bij hun dienstverlening, was niet duidelijk. NORA is feitelijk ontstaan vanuit een enorme behoefte aan inzicht en samenhang.”

Van 100 vel papier tot online community

In de beginjaren lag het accent sterk op het maken van afspraken. Dat is gebeurd in de vorm van NORA principes. De roep om efficiëntie bleek een katalysator voor de ontwikkeling van gemeenschappelijke ICT-bouwstenen. “NORA werd het platform voor een verzameling van architecturen die over de grenzen van de eigen organisatie en domeinen heen kunnen worden ingezet”, legt Brouwer uit: “Die kennis gingen we bundelen. De eerste versie van NORA bestond uit honderd papieren pagina’s met “constructie-voorbeelden” en de tweede versie was bijna drie keer zo dik. Om de doorzoekbaarheid voor architecten binnen de overheid te vergroten, kwamen er thema-dossiers bij, en voor bestuurders een Strategisch Katern met overzicht en inzicht. Sinds 2012 is alles online beschikbaar op noraonline.nl. De kern bestaat uit architectuurprincipes die je gebruikt als je diensten gaat ontwerpen: Binnen welke afspraken moet je dat doen? Met welke standaarden moet je rekening houden? Bestaan er bouwstenen die je kunt hergebruiken?  Zo zijn in de loop der tijd enorm veel afspraken en handvatten vastgelegd, op basis van de ervaringen van architecten.”

Daarnaast is er volgens Brouwer de afgelopen jaren enorm veel thema-informatie bijgekomen, van API’s tot Beveiliging en van Privacy tot Duurzame Toegankelijkheid: “We hebben experts van allerlei overheidsorganisaties gevraagd om alle relevante informatie over dit soort thema’s bijeen te brengen en deze informatie zo te presenteren dat architecten weten hoe zij deze kunnen toepassen voor het ontwerp van een overheidsdienst.”

Beleid en uitvoering bij elkaar brengen

De volgende stap is om te laten zien hoe verschillende thema’s met elkaar samenhangen. Brouwer: “We vragen nu aan onze expertgroepen die actief zijn binnen de NORA, om inzichtelijk te maken hoe het ene thema als input voor andere thema’s kan dienen. Bijvoorbeeld: Semantiek is nodig voor Gegevensmanagement. Of Identity & Access Management is nodig voor Beveiliging en die is weer benodigd voor Privacy. Een tweede ontwikkeling waar we aan werken is om architectuurprincipes beter te koppelen aan beleid. Er is de afgelopen jaren veel ICT-beleid ontwikkeld, van Nationale Uitvoeringsprogramma’s tot – recenter – Digitaal 2017 en NL Digibeter. Al die beleidsstukken zijn telkens iets anders verwoord, maar gaan grotendeels over dezelfde doelen. We zoeken nu uit wat nieuw is in het beleid, hoe dit samenhangt met oudere beleidsstukken en wat dit betekent voor de architectuurprincipes. Vervolgens vragen we beleidsadviseurs binnen het ministerie of onze analyses kloppen. We hopen daarmee de cyclus van beleid, uitvoering en verbetering een impuls te geven.”  

Ervaringen van de burger

Want uiteindelijk gaat ICT-architectuur bij de overheid volgens Brouwer om één ding: de dienstverlening aan burgers en bedrijven verbeteren. Die koppeling wil NORA volgens hem nog sterker gaan maken: “In het verleden heeft de overheid vaak onderzocht hoe burgers de dienstverlening van de overheid beoordelen. De eerste aanzet daartoe was de BurgerServiceCode uit 2005, een gedragscode met kwaliteitseisen voor de relatie tussen overheid en burger. De NORA principes zijn op deze code gebaseerd: gebruik je die principes, dan is de kans groot dat de dienst die je ontwerpt aan de eisen van de burger zal voldoen. Sinds 2015 zien we geen jaarlijks en systematisch onderzoek meer naar de kwaliteit van dienstverlening  Wij willen de ervaring van de burger er weer inbrengen: hoe ervaart deze de dienstverlening van de overheid en hoe kunnen architecten het ontwerp van een dienst aanpassen om tot een betere dienstverlening te komen? Hiermee gaan we de komende jaren aan de slag; niet alleen met architecten, maar vooral ook met professionals van uitvoeringsorganisaties die direct contact hebben met burgers. Daar zien we ook raakvlakken met bijvoorbeeld het programma Mens Centraal.”

Maatschappelijk forum

Brouwer verwacht dan ook dat NORA zich steeds verder gaat verbreden: “Nu al zijn er – naast veel architecten – ook heel veel niet-architecten bij NORA betrokken. Die lijn gaat zich doorzetten. Ik zou graag zien dat beleidsmedewerkers ons steeds meer weten te vinden, zodat ze kunnen zien hoe hun beleid wordt vertaald naar (digitale) overheidsdiensten. Aan de architecten zal het niet liggen: die zijn trots op hun werk en laten die samenhang graag zien. Maar de overheid wil ook transparant zijn. En de samenleving verwacht dat ook. We zullen dus ook informatie moeten gaan opnemen over hoe de burgers en bedrijven die dienstverlening van de overheid ervaren en wat de overheid doet om eventuele knelpunten in het ontwerp van een dienst te verbeteren. Zo kan NORA uitgroeien tot een meer breed maatschappelijk forum.”

Dat daar behoefte aan is, blijkt uit de bezoekersstatistieken van NORA Online. Van 2014 tot 2020 groeide de bezoekersaantallen met 15 à 20 procent per jaar. “Hoe dat komt? Dat weten we niet precies. We voegen wel steeds nieuwe thema’s toe voor nieuwe doelgroepen. En wie eenmaal de weg naar de NORA heeft gevonden, komt vaker terug. En dat begrijp ik dan weer wel: Binnen de overheid hebben veel ambtenaren hun eigen dossiers opgebouwd en die staan vaak achter slot en grendel op een server van hun eigen organisatie of in Pleio. Dat werkt belemmerend voor kennisdeling. NORA kun je zien als een verzamelplaats van de dossiers van vele expertgroepen die voor iedereen toegankelijk is op het internet. NORA biedt veel kwaliteit en is laagdrempelig, dat is de kracht.”

Vooruitkijken

Tijdens de bijeenkomst van de sessie ter gelegenheid van NORA’s 15 jarig bestaan in november keken ook andere sprekers terug én vooruit.  Zo gaf Guido Bayens, vanaf het eerste uur betrokken bij NORA, aan het slot van de bijeenkomst niet alleen complimenten mee, maar keek ook vooruit naar de toekomst.

De oproep was daarbij om vooral bij gebruikers van de NORA op te blijven halen aan welke architectuurprincipes, -keuzes en -samenhangen behoefte is.

Zo kunnen we ook beter blijven aansluiten bij recente ontwikkelingen en de vraagstukken waar de CIO’s mee worden geconfronteerd. Denk aan het integreren van de Common Ground ontwikkelingen bij gemeenten en de vraag hoe we dat gaan integreren in de NORA.  

Dat gemeenten een steeds belangrijkere rol hebben in de overheidsarchitectuur benoemde Eric Brouwer al bij de start van de sessie. Veel dienstverlening van de overheid verloopt immers via gemeenten. De aansluiting met en samenwerking tussen NORA en gemeenten wordt daarmee steeds belangrijker. Ook Theo Peeters, bij VNG verantwoordelijk voor het beheer van de gemeentelijke model architectuur (GEMMA), beaamde dit tijdens de NORA-bijeenkomst.

Common Ground

In de Common Ground beschrijven gemeenten hoe ze de informatievoorziening zien als een motor voor betere en innovatievere digitale dienstverlening, en het sneller oppakken van maatschappelijke vraagstukken. Dat is alleen maar te realiseren samen met alle partners die betrokken zijn bij de digitale overheid. Daarom is het van belang dat we samenwerken aan die gemeenschappelijke overheidsarchitectuur. Hierin komen de inzichten samen uit de Common Ground, de agenda digitale overheid, en die van uit de Manifestgroep en uitvoeringsorganisaties. Daarmee wordt een samenhangende set van collectieve functionaliteiten beschreven, die kan helpen richting te geven aan de GDI.  

NORA is de plek waar we de beweging naar de gemeenschappelijke overheidsarchitectuur  kunnen borgen, verankeren en helpen vertalen naar de verschillende dochters. NORA heeft bovendien een belangrijke rol in de interoperabiliteit tussen alle overheidsorganisaties en in allerlei ketens. Een belangrijke motor dus om die betere en innovatieve dienstverlening mogelijk te maken. 

Meer weten?

Meer informatie over NORA 15 jaar en alle presentaties van de sprekers vindt u op NORAonline.nl. Of kijk voor meer informatie op de website van ICTU.