Een impressie van de Inspiratiedag 2019 ‘Boost (y)our digital future’ | De overheid van nu en overmorgen.

In een aantal deelsessies kwamen nog meer tot de verbeelding sprekende onderwerpen aan bod, zoals artificial intelligence in de overheidspraktijk en data science voor het bestrijden van ondermijnende criminaliteit.

Verbeelding

Inspiratie en verbeelding zijn belangrijk om verder te komen, zegt Hans Verweij, directeur ICTU bij de opening van de Inspiratiedag 2019: “Als je je als overheidsprofessional kunt verbeelden dat dingen anders kunnen, dan geef je een boost aan je eigen toekomst en aan die van de overheid.”

Quantum computing spreekt zeker tot de verbeelding, zo blijkt uit het mini-college dat Deborah Nas en Ingrid Romijn geven over deze technologie. Deborah Nas is professor Strategisch design voor technologie gedreven innovatie aan de TU Delft. Ingrid Romijn is programmamanager van QuTech, het onderzoeksinstituut over quantum technologie van de TU Delft en TNO. Jarenlang was de quantum fysica een theoretische wetenschap, maar inmiddels is het een technologie geworden waar experimenten mee worden uitgevoerd en apparaten mee kunnen worden gebouwd, vertelt Ingrid Romijn. Ze toont een foto van een quantum computer in het lab van QuTech: “Eigenlijk is het een hele grote koelkast met een kleine chip onderin.” De tweede quantum revolutie is gaande, zegt ze: “Quantum computing gaat van theorie naar de experimentele wetenschap naar de maatschappij. Het Nobelcomité noemt quantum de volgende radicale verandering in onze samenleving, na de komst van de computer.”

Quantumtechnologie

Quantum gaat over de allerkleinste deeltjes in de natuur, vertelt Ingrid Romijn. Die deeltjes hebben bijzondere eigenschappen: ze kunnen op twee plekken tegelijk zijn en samen eigenschappen bezitten die ze behouden als ze uit elkaar zijn gehaald, zelfs als er geen verbinding meer tussen ze is. Dat wordt respectievelijk superpositie en verstrengeling genoemd. Ingrid Romijn en Deborah Nas geven een korte opsomming van de mogelijkheden die dit biedt. Ingrid Romijn: “We kunnen nu niet alleen de wereld van de allerkleinste deeltjes omschrijven, maar we kunnen die kennis gebruiken om daadwerkelijk mee te bouwen.” Quantum computers, bijvoorbeeld. Klassieke computers werken met bits en die zijn een 0 of een 1. Bits in de quantum computing, zogeheten qubits, kunnen een 0 en een 1 tegelijkertijd zijn. Ingrid Romijn: “Je kunt daardoor een berekening uitvoeren op twee waardes tegelijk.” Ofwel: waar een klassieke computer twee bewerkingen nodig heeft, kan de quantumcomputer het af met één bewerking. Dit voordeel groeit exponentieel met het aantal qubits dat wordt gebruikt. Die rekenkracht kan gebruikt worden om razendsnel grote hoeveelheden data te analyseren, bijvoorbeeld om fraude op te sporen, vertellen ze.

Medicijnen

Quantumtechnologie gaat over meer dan rekenkracht, zegt Deborah Nas: “De natuur werkt volgens quantumwetten, dus als je de natuur wilt simuleren, dan moet je dit met quantum doen. We kunnen straks met een quantumcomputer op moleculair niveau ontwerpen. Medicijnen, bijvoorbeeld.” De mogelijkheden zijn eindeloos en we kunnen ze nog lang niet allemaal voorzien, zegt Deborah Nas. Ze adviseert de aanwezigen om hun verbeelding te gebruiken: “Je hoeft niet tot in detail te begrijpen hoe iets werkt om te bedenken wat je ermee kunt.” Duidelijk is wel dat quantum een revolutionaire nieuwe technologie is, die steeds sneller praktisch toepasbaar gaat worden. Nederland speelt hier een leidende rol in en wil deze positie uitbouwen in de komende jaren, getuige de onlangs aan staatssecretaris Mona Keijzer aangeboden National Agenda on Quantum Technology. Deborah Nas concludeert dat quantumtechnologie nieuwe mogelijkheden en vragen oproept, waar de overheid nu alvast over na zou moeten denken. Vanuit de positieve en de negatieve kant, want er kleven ook risico’s aan deze technologie. Zo zou een quantum computer op termijn de huidige encryptie kunnen kraken en zullen ook criminele partijen de technologie willen gebruiken.

Wonen op de maan

Marc Heemskerk neemt in zijn presentatie de aanwezigen mee naar de Maan. Als exo geoloog bestudeert hij planeten buiten de Aarde. Sinds kort zijn er, dankzij een samenwerking tussen Europa en Rusland, weer raketten die mensen op de maan kunnen zetten. “Waarom zouden we naar de maan willen? Een reden is dat er waardevolle grondstoffen te vinden zijn, zoals lithium voor batterijen, helium voor het koelen van supermagneten en goud voor zonnepanelen. Er is water ontdekt en dat is waardevol, want water in de ruimte is verschrikkelijk duur. Een flesje water in het ruimtestation ISS kost € 10.000.”

Inspiratie

Het zou zomaar kunnen dat er binnenkort weer mensen naar de Maan gaan, die daar een paar maanden gaan wonen. En dat is een uitdaging, waar Marc Heemskerk kort over vertelt. Overdag is het op de Maan +180 graden Celsius, ’s nachts -200. Er is geen atmosfeer en geen zuurstof, er zijn continu inslagen van meteorieten. Hij doet onderzoek naar hoe je toch als mens in zulke omstandigheden kunt leven. Hij vertelt over de verschillende opties. Zoals beschermd tegen de elementen in zogeheten lavatunnels, die op de Maan kilometerslang zijn. Of in zelf te bouwen huizen van maanbeton. Marc Heemskerk maakte stenen van dit beton, waarvoor hij water en het fijne maanzand gebruikte. Hij heeft er een paar meegenomen: het zijn kleurige blokjes steen, die na afloop van zijn presentatie door veel deelnemers worden bekeken. Goed voor inspiratie èn verbeelding. Marc Heemskerk sluit dan ook af met een toepasselijke boodschap: “Denkt u vooral buiten het doosje en buiten de Aarde. Werk samen. Luister, kijk en laat u inspireren. En omarm nieuwe inzichten, zowel van binnen als van buiten onze dampkring.”