Fatsoenlijk digitaliseren, dat staat centraal in het rapport ‘Beschaafde Bits’ van het Rathenau Instituut. Met experts en met de inzichten uit dit rapport verkenden we bij ICTU een volgende stap: hoe kunnen we publieke waarden concreet maken in de praktijk?

Hoe kunnen we de publieke waarden vormgeven? Hoe kunnen we ze meenemen in het ontwerpproces? Wat zijn daarbij inspiratiebronnen? Deze vragen werden geadresseerd door drie sprekers, in een strak tempo bij een drukbezocht ICTU Nieuwjaarscafé 2019. Een impressie.

Van agendering naar actie

Waar staan we nu als het gaat om de thema’s die in het rapport ‘Beschaafde Bits’ aan de orde komen? Welke ontwikkelingen zien we in onze samenleving en in Europees verband? Welke vragen dienen zich aan en hoe gaan we daar mee om?

 Linda Kool, senior onderzoeker bij het Rathenau Instituut neemt bezoekers mee naar de aanleiding om de blogserie ‘Beschaafde Bits’ te starten en het gelijknamige rapport te schrijven. Terugkijkend constateert zij dat 2018 kan worden gezien als het jaar waarop ook de politiek het thema digitalisering nadrukkelijk op de agenda heeft gezet. Vanuit het inzicht dat het de wereld beter en efficiënter kan maken. En vanuit het besef dat digitalisering vraagt om keuzen maken, juist vanuit de overheid. Hoe gaan we er voor zorgen dat die digitale wereld beter wordt en voor ons werkt? Kool roept op om in 2019 deze vragen serieus beet te pakken en concrete stappen te zetten, ook al is misschien niet altijd vooraf precies duidelijk hoe we dat moeten doen.

Menselijke interventie

Hoe kunnen we met de informatiesystemen van de overheid publieke waarde toevoegen? Hoe kunnen we burgers echt centraal stellen? Welk ethisch normenkader kunnen we daarbij benutten? Arjan Widlak, directeur Kafkabrigade en auteur van ‘De Digitale Kooi’: “Bij digitale technologie gaat het om techniek en proces. Het gaat om registreren van zaken, om dataficatie, waarbij we van dingen en van mensen, data maken. Daarnaast zijn er de regels waarmee we het werk organiseren rondom die registraties en dataficatie. Denk aan procedures of algoritmen. Hier komt het vraagstuk van ethiek om de hoek kijken.”

 “Er is geen standaard check om te kijken of informatiesystemen voldoen aan de uitgangspunten van onze rechtstaat en of redelijke oplossingen wel altijd mogelijk zijn. Hoe kunnen we controleren of onbedoelde fouten door de overheid hersteld kunnen worden? Widlak pleit voor een duidelijke scheiding tussen het verzamelen van data en het nemen van een besluit op basis van die data. “Wanneer er geen menselijk ingrijpen mogelijk is in geautomatiseerde systemen, wordt het heel moeilijk voor individuele organisaties om redelijk te handelen. Die redelijkheid moeten we niet laten afhangen van wat een computer kan beslissen.”  

Vertragen en inzoomen

Hoe kan Positive Design bijdragen aan het welzijn van mensen? Hoe werkt dat? En: hoe kunnen we het gedachtegoed van Positive Design projecteren op overheidsdienstverlening? Pieter Desmet, professor of ‘Design for Experience’, Industrial Design Engineering van de TU Delft en voorzitter van het ‘Delft Institute of Positive Design’ houdt zich bezig met industrieel ontwerpen.

 Bij het ontwerpen van producten ontstaat regelmatig de discussie: wat betekent dat nu eigenlijk, ‘zet de gebruiker centraal’? Ontwerpers zijn dol op problemen en denken vanuit de gedachte: hoe kan het beter of anders? Of, aansluitend bij de vorige sprekers, hoe kunnen we beter omgaan met digitale technologie? Het is belangrijk om je te realiseren dat een technologie of een product emoties opwekt. En niet één emotie, maar vaak een rimpeling van vele kleine ’emotietjes’. Zelfs zoiets ogenschijnlijk simpels als een pak vaatwasmiddel roept een scala aan ‘mini emoties’ op.

 Dat vraagt om vertragen en inzoomen: wat gebeurt er nu precies? Dat maakt die wereld aan emoties inzichtelijk. En wanneer je die in kaart hebt gebracht, dan heb je uitgangspunten om gebruikersrelevante producten te ontwerpen. Digitaal of niet digitaal.”

 Vervolgsessies

 ICTU organiseerde deze bijeenkomst in samenwerking met Gebruiker Centraal en het Rathenau Instituut. Victor Zuydweg, adviseur bij ICTU en mede oprichter van de community Gebruiker Centraal, roept aan het einde van de bijeenkomst op om vooral verder mee te denken in werksessies. Hierin gaan deelnemers aan de slag met concrete vraagstukken. Op 18 april, 4 juni en 3 juli 2019 staan  vervolgsessies gepland. Interesse? Volg het nieuws hierover op de website van Gebruiker Centraal.

Blog ‘Digivaardige mensen of mensvaardige diensten?’

Het Rathenau Instituut vroeg in 2018 experts uit allerlei hoeken van de samenleving te laten zien hoe we de digitale samenleving beschaafd maken en houden.Overheidsinstanties, maatschappelijke organisaties en wetenschappers pakten de handschoen op. In zeventien blogs reikten zij hun oplossingen aan. Ook ICTU leverde een bijdrage met een blog ‘Digivaardige mensen of mensvaardige diensten’.