De Europese Commissie komt met steeds meer wetgeving, wetgeving die vaak concreter is en verder gaat dan Nederlandse wetten.

Daar kunnen we in Nederland veel meer mee doen, van beter anticiperen tot vroegtijdig participeren. Aldus Menno Gmelig Meijling en Xander van der Linde, senior adviseurs Digitalisering & Europese implementaties bij ICTU. Ze doen projecten voor Nederlandse overheidsinstanties en richtten de vakgroep Europa binnen ICTU op. ‘Europa’ lijkt soms ver weg, maar dat is geenszins het geval, zeggen ze. Van der Linde: “We zien Europese wetgeving aankomen die veel meer voorschrijft en daarmee verder gaat dan de Nederlandse wetgeving. Europa is echt meer dan zomaar een partij waar we ook rekening mee moeten houden, Europa ligt gewoon ín Nederland.”

Ambitieuze Europese Commissie

Hoe komt het eigenlijk dat het aantal Europese verordeningen zo snel groeit? Van der Linde en Gmelig Meijling wijzen op een ambitieuze Europese Commissie, die na een eerste jaar van verkenningen en beleidsplannen op stoom komt. Ook geven de coronacrisis en de oorlog in Oekraïne een extra aanleiding aan de Europese Commissie om de Europese Unie verder te versterken. Van der Linde: “We zien dat veel Europese wetgeving zich nu richt op digitalisering. De Europese Commissie ziet digitalisering als iets dat het leven en werken in Europa kan transformeren en integratie kan bevorderen. Door standaarden op het vlak van gegevensuitwisseling en digitale dienstverlening vast te leggen, wil ze ervoor zorgen dat overheden en sectoren beter samenwerken.” Er is op dit moment met name wetgeving in de maak die ingrijpt in overheidsdienstverlening, de zorg en de justitieketen. “ICTU is onder andere actief in de zorg en justitie, in die domeinen wordt digitalisering van Europees gegevensverkeer over de volle breedte verplicht, inclusief harde deadlines,” vertelt Gmelig Meijling. Zo moet het in 2025 mogelijk zijn om binnen de hele Europese Unie patiëntgegevens uit te wisselen. In de justitieketen wordt onderhandeld over een verordening die digitalisering van een dertigtal processen verplicht stelt.

De Europese beleidscyclus

ICTU begeleidt overheidsinstanties tijdens de verschillende fases van het Europese besluitvormingsproces. Ze volgt daarin de fases van de Europese beleidscyclus, van de voorbereiding van de wetgeving, de onderhandelingen, de vaststelling en implementatie en tot slot het beheer. “Door het op deze manier in te delen, zie je scherp wat wanneer nodig is. Afhankelijk van de fase waarin een besluit verkeert, moet je andere dingen doen,” zegt Gmelig Meijling.

Ze illustreren de verschillende fases met een aantal voorbeelden. De eerste fase is het meest bepalend voor welke kant nieuw beleid opgaat, vertelt Gmelig Meijling: “Dat is de fase van de informele communicatie, van het beleid-in-wording. Zoals de Europese Commissie nu aankondigt dat ze een Europese wallet wil. Daar houden allerlei mensen zich mee bezig. Je moet goede relaties hebben in Europa om in deze fase te kunnen meepraten.” ICTU vervult in deze fase voor haar opdrachtgevers een “radarfunctie”, zegt Van der Linde: “We wijzen de overheidspartijen die het raakt op wat er in deze fase speelt en brengen ambtenaren met elkaar in contact.”

Tempo

De tweede fase in de beleidscyclus is formeler: een besluit staat in hoofdlijnen vast en wordt uitonderhandeld, de Europese Commissie bepaalt in welk tempo het proces van de verordening zelf en de uitvoeringsbesluiten die daarop volgen, gaat lopen. Gmelig Meijling: “In deze fase zijn wij ondersteunend aan onze opdrachtgevers. We zitten zelf nooit aan tafel bij de formele onderhandelingen, we hebben een adviserende rol.” In de derde fase is een verordening door het Europese Parlement bekrachtigd. Van der Linde: “Dan moet het veld geïnformeerd worden en wordt een inschatting van de impact gemaakt. In Nederland is het gebruikelijk om bij nieuwe wetgeving een uitvoeringstoets te doen, maar dat gebeurt bij Europese wetgeving helaas niet standaard. Zodra een verordening wordt ingevoerd, moet doorgaans iedereen heel hard gaan lopen om de deadline te halen.” In de implementatiefase wordt vaak door een beperkt aantal landen met een deel van de nieuwe processen in grootschalige proeven ervaring opgedaan. Van der Linde: “Soms leidt dit tot aangepaste uitwerking van de ‘implementing acts’ bij een verordening.” Zo gaat het nu onder meer met de digitalisering van een aantal processen binnen de justitieketen. Straks geldt die verplichting voor alle processen in die keten, vertellen ze.

Missie

ICTU is op dit moment (zomer 2022) actief in alle genoemde fases van de Europese beleidscyclus, in een tiental opdrachten voor verschillende overheden. Die opdrachten variëren van analyses en verkenningen tot langlopende programma’s die soms meerdere projecten omvatten. Van der Linde: “Het is belangrijk dat we de hele beleidscyclus in beeld hebben, zodat wij onze opdrachtgevers bijvoorbeeld kunnen adviseren om vroegtijdig aan te haken bij pilotprojecten in andere landen. Als je op die manier betrokken bent, dan praat je mee vanaf de start. En sta je bovendien tijdens de onderhandelingen direct in contact met gelijkdenkende lidstaten.” Gmelig Meijling concludeert: “Wat er in Europa gebeurt, heeft verstrekkende gevolgen voor Nederland. Wij zien het als onze missie om de Nederlandse overheid nog meer bewust te maken hoe zij hierop tijdig kunnen inspelen en hen te helpen bij actieve deelname aan het Europese besluitvormingsproces.”