Wat een ambtenaar moet snappen van blockchain

De term blockchain duikt steeds vaker op. Een begrip dat veel belangstelling wekt en ook wel tot enige beroering leidt. Wat is het nu eigenlijk? Het betreft hier een stukje technologie met ogenschijnlijk beperkte functionaliteit maar dat desondanks een sterk disruptief effect kan hebben op vertrouwde tussenpersonen zoals banken, accountants, notarissen en overheden. In dit artikel een korte uitleg.

Deze publicatie staat in Pulse (e-zine ICTU), editie april 2016. Abonneren? Ga naar online inschrijven.

In een notendop

Blockchain is niets anders dan een mechanisme dat de authenticiteit en integriteit van transacties geautomatiseerd waarborgt. Een netwerk van computers dat ervoor zorgt dat niet met informatie geknoeid kan worden. De website bitcoinproperly.org legt het op een praktische manier uit.

Het concept is rond 2008 bedacht als antwoord op het wegebbende vertrouwen in de financiële industrie. Eén en ander als gevolg van de bankencrisis en het omvallen van grote Amerikaanse banken als Lehman Brothers. Blockchain was aanvankelijk bedacht om betalingen te verrichten met bitcoins (digitaal geld), zonder de tussenkomst van een institutionele bank als zogenaamd vertrouwde tussenpersoon.

De werking van blockchain is gebaseerd op de registratie van transacties in een digitaal grootboek, dat wordt gedistribueerd in een netwerk van computers. De bitcoin-blockchain debiteert het blockchainadres van de ontvanger (diens accountnummer als het ware) en crediteert het blockchainadres van degene die het bitcoinbedrag betaalt. Waarbij het grootboek openbaar is in te zien.

Wiskundige principes zorgen ervoor dat transacties alleen worden uitgevoerd bij consensus door alle partijen. En dat maakt vertrouwde tussenpersonen, die transacties bewaken, in veel gevallen overbodig.

Behoefte aan meer uitleg? Het YouTube-filmpje ‘The Essence of How Bitcoin Works (Non-Technical)’ (ca. 5 min.) is heel toegankelijk. Voor een meer uitgebreide uitleg kijkt u naar ‘How Bitcoin Works Under the Hood’ (ca. 22 min.) En als u het liever ‘dichter bij huis’ zoekt, dan raden wij de uitzending aan van De Wereld Draait Door over de Panama papers en blockchain, van 11 april jl.

De blockchain techniek is niet alleen geschikt voor financiële transacties, maar ook voor transacties van andere aard. Bijvoorbeeld voor het veilig uitwisselen van gegevens en documenten, wetten en regels, aktes, vergunningen en contracten. Elke vorm van informatie is onweerlegbaar vast te leggen in een blockchain.

‘Smart contracts’

Een interessante toepassing vinden we in het zogenoemde smart contract. Daarin worden de gegevens van de participanten gecombineerd met voorwaardelijke regels en afspraken. Deze informatie wordt als geheel vastgelegd in een blockchain. Applicaties of apps binnen een speciaal voor smart contracts ontwikkelde virtual machine kunnen die informatie vervolgens lezen en interpreteren. Over in de blockchain opgeslagen resultaten van deze uitvoering van het smart contract wordt consensus bereikt zodat de uitvoering van het smart contract ook onweerlegbaar en niet manipuleerbaar is.

Specifieke applicaties (of apps) kunnen na identificatie van het persoonlijk account eenvoudig herkennen welke rechten (en/of plichten) ervoor gelden. Zo is het denkbaar dat we met een veilig identificatie-instrument de beschikking kunnen krijgen over een groot scala aan diensten, zoals een bewijs van rijvaardigheid, recht op gebruik van medische gegevens, toegang tot het openbaar vervoer of Rijksgebouwen en recht op stemmen. Nemen we wellicht afscheid van de OV-chipkaart, het rijbewijs, de Rijkspas en zelfs het stembiljet?

Stel je voor dat iedereen bij referenda zijn stem onweerlegbaar kan registreren in een blockchain. Een smart contract zorgt dat iedere stemgerechtigde slechts eenmaal een anonieme code krijgt en hiermee zijn stem kan uitbrengen en dat eenvoudig onbetwistbare resultaten opvraagbaar zijn. (Iets vergelijkbaars wordt uitgeprobeerd/beschreven op democracycounts.github.io )

Open versus gesloten systemen

Een blockchain kan op verschillende manieren worden opgezet: van open tot gesloten. In de meest open vorm van blockchain wordt het volledig openbare digitale bitcoin grootboek gedistribueerd naar computers van particulieren. Iedereen die dat wil, kan dan zijn computer beschikbaar stellen als station in die blockchain.

Andere vormen van blockchain gaan uit van een zekere mate van beslotenheid, door:

• de stations in de blockchain zelf te benoemen, bijvoorbeeld bankfilialen en rijks datacenters;
• de openbaarheid van het grootboek te beperken door encryptie; zoals gelimiteerde toegang;
• een combinatie van beide.

Dat een volledig open blockchain een bedreiging vormt voor de privacy van de deelnemers in een transactie wekt ongetwijfeld geen verbazing. Dit risico is met de meer gesloten vormen van blockchain te ondervangen. Maar naarmate een blockchain een meer gesloten karakter krijgt, schurkt het weer dichter aan tegen de institutionalisering van de vertrouwde tussenpersoon. En daar wilden de bedenkers van bitcoin/blockchain nou net iets aan doen. Er zijn echter ook andere vormen van privacy-borging mogelijk.

Vanuit particuliere en wetenschappelijke initiatieven ontstaan platformen die zijn gericht op het ondersteunen van een functionele laag bovenop een blockchain. Dergelijke platformen bieden onder andere interface oplossingen (api’s) voor het kunnen bouwen van apps en applicaties voor toepassing van smart contracts in blockchains. Maar ze bieden ook oplossingen die de privacy van de deelnemers in een smart contract kunnen waarborgen. Bekende platformen zijn Ethereum en het door het Massachusetts Institute of Technology ontwikkelde Enigma platform.

Proefondervindelijk

Grote banken omarmen de technologie inmiddels onder het mom van een kansrijke ontwikkeling. Ook de Europese leden van de Digital 5 - Estland en Groot-Brittannië - zijn zeer actief met onderzoeken en het proefondervindelijk toepassen van het concept.

De Britse overheid heeft recentelijk een onderzoek laten uitvoeren en het rapport daarvan gepubliceerd. Dit rapport getiteld Distributed ledger technology: beyond block chain adviseert te investeren in visie en planvorming en in kennis en vaardigheden. Verder luidt het advies de samenwerking te zoeken met industrie en wetenschap om gezamenlijk te zoeken naar mogelijke cases voor het praktiseren van het concept. Tot slot wordt ook het belang genoemd dat wet- en regelgeving in gelijk tempo mee evolueert met de technische ontwikkelingen.

Verkenning

In Nederland werken we hard aan de ontwikkeling van de Generieke Digitale Infrastructuur voor de overheid. Een verkenning naar de toepassingsmogelijkheden van blockchain technologie en smart contracts binnen GDI is geen overbodige luxe, dat vindt ook de Digicommissaris, blijkt uit het Clusterplan Interconnectiviteit voor 2016/2017.

Wij denken dat een ‘kijkje in de keuken’ van de eerdergenoemde platformen Ethereum en Enigma daarbij zeer leerzaam kan zijn. Vanuit ICTU gaan we een dergelijke verkenning binnenkort starten. We zoeken daarbij graag de samenwerking met wetenschap, bedrijfsleven en andere overheidspartijen. Meedoen? Stuur een e-mail aan peter.bergman@ictu.nl of bas.kaptijn@ictu.nl

Met een kleine groep ‘pioniers’ werken we ondertussen aan een whitepaper over blockchain in relatie tot de overheid en GDI. Deze whitepaper verwachten wij komende zomer te kunnen publiceren op onze website.