Samenwerken als één overheid

Complexe vraagstukken vragen om interbestuurlijke samenwerking, dat besef is bij de overheid wel geland. Maar die samenwerking in de praktijk brengen, is als voetballen op een modderig veld.

Maatschappelijke vraagstukken zijn zo complex, dat ze niet kunnen worden opgelost door één overheidsinstantie. Effectieve oplossingen komen alleen tot stand als wordt samengewerkt: interbestuurlijk en in de keten. Gespreksleider Art Klijn, programmamanager Single Digital Gateway bij ICTU, opent met deze conclusie de sessie met deze titel op het ICTU Inspiratiefestival.

Aan tafel zit een gezelschap met veel ervaring binnen de overheid. Samenwerken is uiteraard nodig, maar het is ook een “beetje een hoera-woord”, zegt Pieter Tops, bijzonder hoogleraar in Leiden en lector aan de politieacademie: “Ik zie veel goede bedoelingen, die vastlopen in een brij waarin ‘integraal werken’ in de praktijk betekent dat iedereen zich overal mee bemoeit en niemand ergens over gaat.” Rienk Hoff herkent dat. Hij startte bijna tien jaar geleden het initiatief 1 Overheid: “Werken als één overheid is als begrip inmiddels wel geland, maar het blijft voetballen op een heel modderig veld.”

Project Zicht op Ondermijning

Er zijn voorbeelden waar de overheid effectief als één overheid samenwerkt en daar is van te leren. Zoals de ontwikkeling van een volledige nieuwe methodiek in het project Zicht op Ondermijning. Toine Dam, landelijk projectleider, vertelt waarom samenwerking daar goed lukt: “Het werkt dankzij een combinatie van meerdere factoren. Van een duidelijk geregelde financiering en sturing vanuit een breed gedragen bestuurlijk collectief en daarmee bestuurlijke rugdekking. Het werkt ook omdat de verschillende samenwerkende partijen elkaar goed hebben leren kennen, waardoor een gedeeld ambitie ontstond  en van daaruit in een gelijkwaardige verhouding zijn gaan samenwerken. Met begrip en respect voor elkaar.” Als voorbeeld noemt hij de data die het project van het CBS wilde gebruiken: “Wij dachten dat we daarin konden grasduinen, maar zo werkte het niet. We gingen in gesprek, ze legden ons uit hoe zij werken en we kregen begrip voor wat wel en niet mogelijk is. Door elkaars wereld goed te leren kennen, staat er nu iets dat al ruim twee jaar stabiel is.”

Neutrale rol

Tijdens de sessie worden nog een aantal succesfactoren genoemd voor interbestuurlijke samenwerking. Rienk Hoff noemt een sterke bestuurder: “De overheid is georganiseerd in kokers. Als je daar overheen iets wilt doen, bijvoorbeeld in de informatievoorziening, dan past dat niet in de institutionele logica. Die is ingesteld op de kokers en op efficiency en dat zit samenwerking in de weg. Om dat te doorbreken, heb je een bestuurder nodig die het maatschappelijk belang groter vindt dan de regels van de organisatie.” Rolvastheid is een andere succesfactor, zegt Pieter Tops: “Burgemeesters die zich crime fighter gaan noemen, terwijl ze daar niet van zijn: dat zorgt voor verwarring. Effectieve samenwerking begint erbij dat elke afzonderlijke organisatie zijn eigen taken goed doet en weet dat hij afhankelijk is van anderen. Dan kunnen mooie dingen ontstaan.” Hij noemt ook het belang van een bij de samenwerking betrokken partij die een neutrale rol vervult. Zoals de onafhankelijke rol van ICTU in het project Zicht op Ondermijning. Toine Dam onderschrijft dat: “Doordat wij als projectorganisatie vanuit ICTU opereerden, hadden we geen eigenbelang vanuit een eigen wettelijk kader. Dat helpt, want daardoor konden we de samenwerkende partijen met elkaar verbinden.”

Samenwerken als één overheid was het onderwerp van een sessie op het ICTU Inspiratiefestival 2021. Kijk deze sessie terug elders op deze website.

Terug naar het ICTU Magazine!